مفهوم سقف شیشه ای | مبانی نظری سقف شیشه ای

.مفهوم سقف شیشه ای

مفهوم سقف شیشه ای | تعداد صفحات: ۷

این اصطلاح به مفهوم نقطه‌ای است که پس‌ازآن اقلیت‌ها با مدیران زن دیگر امکان ارتقا پیدا نمی‌کنند این اصطلاح از دهه ۱۹۷۰ در آمریکا شکل گرفت. استعاره سقف شیشه‌ای زمانی به کار می‌رود که زنان صرفاً به سبب جنسیت خویش از صعود به مراتب عالی سازمانی، باز نگاه داشته می‌شوند. سقف شیشه‌ای هزینه زاست. وجود سقف شیشه‌ای ممکن است برای سازمان‌ها بسیار خطرناک باشد.

امروزه چنانچه مدیران اهمیت این مطلب را درک نکنند و برای رفع این مشکل گام برندارند، سازمان‌ها با مشکلات عدیده و هزینه زایی چون غیبت و جابه‌جایی کاهش بهره‌وری سازمانی و از دست دادن نیروهای با استعداد ،زن مواجه خواهند شد. نظر به اهمیت موضوع از سوی برنامه توسعه سازمان ملل یکی از شاخص‌های اصلی توسعه در هر جامعه میزان افزایش مشارکت اجتماعی زنان آن جامعه با ایفای نقش‌های مدیریتی آن‌هاست.

و امروز حضور زنان در ابعاد مختلف اجتماع از پیش‌نیازهای توسعه‌یافتگی کشورها به شمار می‌رود و در چند دهه گذشته هر عقل سلیمی پذیرفته است که بهبود وضعیت زنان از حساس‌ترین اهرم‌های توسعه بین‌المللی است. شاغلان در سازمان‌ها جدا از بحث جنسیت، بلکه از لحاظ شایستگی‌هایی که دارند، از عوامل مهم توسعه جوامع به شمار می‌آیند ولی وجود سقف شیشه‌ای در مسیر رشد و ترقی خانم‌ها از مشکلات بحث‌برانگیز رفتار سازمانی است.

مفهوم سقف شیشه ای

پس بر عهده سازمان‌هاست در صورت وجود چنین مسائلی نسبت به علت‌یابی و رفع آن اقدام کنند. اگر جامعه زنان بخواهند حقوقشان را بگیرند هیچ مانعی جلوی آن‌ها را نخواهد گرفت. ولی اگر منتظر باشند که مدیران مرد این زمینه را فراهم کنند. عملی نخواهد شد و جامعه زنان هرچه متشکل‌تر شود و با آگاهی حقوق خود را طلب کنند. در عرصه‌های مدیریتی نیز می‌توانند ظاهر شوند. با سازمان‌دهی و نهادینه کردن فرهنگ مدیریت زنان.، به‌راستی نیمی از جمعیت کشور به عرصه کار و خدمات اجتماعی کشانده می‌شوند. و مورد بهره‌برداری قرار خواهند گرفت(الهیاری و همکاران، ۱۳۹۷: ۴۳۷).

در سال ۱۹۸۷ از این اصطلاح استفاده کردند. این اصطلاح در سال ۱۹۹۰ برای اشاره به تعداد اندک زنان و اقلیت‌ها در اداره سازمان‌های بخش دولتی و خصوصی به‌کاررفته. گاهی نیز برای اشاره به شکاف عمیق دستمزد در سطوح بالای توزیع درآمدها به‌کاررفته است. به این معنا که کارکنان زن در گروه‌های بالای درآمدی در مقایسه با هم‌ردیفان مرد خود دریافتی کمتری دارند.

سقف شیشه‌ای بیان می‌کند که زنان و اقلیت‌ها در دستیابی به سطوح بالای سلسله‌مراتب شکست می‌خورند آن‌ها به پست‌های عالی در سازمان نزدیک می‌شوند اما بندرت آن را به چنگ می‌آورند این سرخوردگی باعث می‌شود که تصور کنند یک سقف شیشه‌ای وجود دارد. یعنی موانعی تبعیض‌آمیز در راه تلاش خود برای دستیابی به سطوح عالی مدیریتی در سازمان‌ها مشاهده می‌کنند. سقف شیشه‌ای نوعی نابرابری است کوتر و همکاران ضابطه‌هایی برای شناسایی نابرابری ارائه دادند (اسفیدانی، ۱۳۸۰) به‌وسیله سایر ویژگی‌های مرتبط با شغل توضیح داده نشده است که در سطوح بالاتر درآمدی بیشتر از سطوح پایین درآمدی بروز می‌کند شانس پیشرفت به سطوح بالاتر است.

ادامه

در طول یک کار راهه به وجود می‌آید عامل‌های پدیدآورنده سقف شیشه‌ای است (اسماعیلی و همکاران، ۱۳۹۸: ۳):

۱-کلیشه‌ها یکی از مهم‌ترین موانع زنان کلیشه‌های جنسی است.

۲ – شبکه‌های ارتباطی زنان در مقایسه با مردان تعاملات کمتری با افراد قدرتمند سازمان داشته و به مرکزیت شبکه‌های قدرتمند نزدیک هستند و از آنجا که دسترسی به شبکه‌های قدرتمند رابطه مثبتی با ارتقای سازمانی دارد؛ فقدان فرصت دسترسی به چنین شبکه‌هایی منجر به سقف شیشه‌ای برای زنان می‌شود.

ادامه

۳-ارزش‌گذاری به کار زنان سازمان‌ها از همه مدیران چه زن و چه مرد انتظار دارند تا عملکردشان عالی بود اما عملکرد زنان از اهمیت خاصی برخوردار است کار کردن در حد و اندازه‌ای بیش‌ازحد انتظار مردان راهبردی بوده که مدیران موفق آن را به‌کاربرده‌اند و اکثر این زنان آن را راهبردی اساسی یا نسبتاً مهم دانسته‌اند. آن‌ها مجبور بوده‌اند همیشه توانایی خود را ثابت کنند و برای این کار کوشیده‌اند تا بر انواع انگاره‌های منفی موجود در محیط کار که اغلب مردانه بوده غلبه کنند زیرا مردان کمتر به آن‌ها اعتماد داشته‌اند و در نتیجه مجبور به اثبات توانایی و لیاقت خود بوده‌اند. به نظر می‌رسد به مشارکت‌های آن‌ها ارزش گذاشته نمی‌شد و جدی گرفته نمی‌شدند.

۴- تضاد کار: خانواده انعطاف‌پذیری در کار یکی از عواملی است که زنان به آن نیازمندند تا بتوانند میان مسؤولیت‌های کاری و خانوادگی خود تناسب ایجاد کنند زنانی که مسؤولیت مراقبت از کودکان را برعهده دارند اغلب انعطاف‌پذیری لازم را برای کار در بعدازظهر و خارج از ساعت‌های اداری ندارند بنابراین از بسیاری الزامات غیررسمی محروم می‌مانند حتی اگر این امکان را هم داشته باشند تصور نمی‌رود بتوانند اضافه‌کاری داشته باشند و در این صورت از انتصاب به مقامات بالاتر و ارتقاء کنار گذاشته می‌شوند.

ادامه

با توجه به وجود سقف شیشه‌ای امروزه شمار زیادی از زنان جامعه بدون پی بردن به نابرابری موجود به زندگی روزمره خود ادامه می‌دهند، با این تصور که شرایط باید این‌گونه باشد جالب آن‌که این واقعیت نابرابر زمانی موجب احساس نابرابری در آن‌ها می‌شود که آنان از طریق تحصیل در دوره‌های عالی و در پی آن آگاهی از حقوق خود و شرایط دیگر زنان جامعه به نوعی خودآگاهی از وضع موجود می‌رسند.

حال با توجه به آن‌که زنان به چنین آگاهی دست‌ یافته‌اند لذا نابرابری موجود در سازمان‌ها تبدیل به احساس نابرابری شده و به ایجاد مسئله در سازمان‌ها منجر شده است. علی‌رغم آنکه از لحاظ حقوقی هیچ تفاوتی بین زنان و مردان گذاشته نشده است ولی در عرصه عمل زنان برای دریافت حقوق و مزایای مساوی مردان برای مشاغل مشابه و فراهم آوردن تسهیلات مناسب شغلی با مشکل مواجه هستند (مهرآرا و همکاران، ۱۳۹۷: ۴۶).

اگر سقف شیشه‌ای را فقط از دیدگاه تبعیض جنسیتی بنگریم می‌توان نوک پیکان آن را به سمت زنان در تصدی مشاغل در جوامع تعریف کرد که هدف این پژوهش شناخت مفاهیم در این حوزه خاص است اگرچه امروزه با افزایش مهاجرت‌ها تبعیض‌های نژادی و…. سقف شیشه‌ای فقط در رابطه با جنسیت تعریف نمی‌شود.

اما این پژوهش بر تفکیک جنسیتی موجود در این عرصه تمرکز دارد بر اساس این رویکرد شاید بتوان فرهنگ و ابعاد فرهنگ جامعه را عامل محرکی در تقویت سقف شیشه‌ای تلقی کرد دسترسی زنان به مشاغل درون سازمان‌های بزرگ را بررسی کرد و دریافت که زنان در درجه اول در حقوق کم و موقعیت‌های پایین متمرکز شده‌اند. پژوهش‌های کانتر و سایر پژوهشگران نشان داد که مردان بیش از زنان در پست‌های دارای قدرت بالا قرار دارند(شفی و همکاران، ۱۴۰۱: ۱۳۴).

ادامه

بنابراین سقف شیشه‌ای فقط موضوعی افسانه‌ای و خودساخته است بحث اولیه آن‌ها این است که زن‌ها می موقعیت‌های بالاتر مبتنی بر شایستگی را از طریق کار سخت حفظ کنند و بحث دوم آن‌ها مسئولیت‌های خانوادگی است که به سمت توسعه میانی می‌آید.

هم‌چنین سقف شیشه‌ای نوعی نابرابری است که بدون توجه به قابلیت‌ها و موفقیت‌های شخص در مورد وی اعمال نابرابری‌های که ناشی از تبعیض‌های گذشته در تحصیل یا آموزش هستند یا ناشی از نوع انتخابی هستند که افراد به مقتضای اهداف غیر مرتبط با بازار کار مثل خانواده کار داوطلبانه یا تفریح انجام داده‌اند مشمول سقف شیشه‌ای نمی‌شوند. عوامل ایجاد سقف شیشه‌ای در سازمان‌ها هرچند حضور و مشارکت کمی زنان در سال‌های اخیر افزایش‌یافته اما مشارکت کیفی آنان به سطح مطلوب نرسیده است و در این زمینه پیشرفت چشم‌گیری وجود نداشته است.

ادامه

این در حالی است که زنان فقط بخش کوچکی از سمت‌های مدیریت را بر عهده دارند؛ درحالی‌که همین تعداد اندک نیز در محیط‌های کاری خویش با مشکلات بسیاری مواجه‌اند. همچنین مطالعات متعدد در بیست سال اخیر در ایران نشان می‌دهد نگرش‌های فرهنگی و کلیشه‌ای منفی برداشت‌های سطحی و پیش‌داوری‌ها درباره ویژگی‌های احساسی و رفتاری، ویژگی‌های روانی و شخصیتی زنان و تمایل نداشتن خود زنان برای تصدی پست‌های مدیریتی موانع اصلی ارتقای زنان به پست‌های مدیریتی است(فرح‌بخش و همکاران، ۱۳۹۵: ۱۶۷).

سقف شیشه‌ای به این ایده اشاره دارد که زنان می‌توانند موقعیت‌های سطح بالاتری را ببینند اما برای دستیابی به آن موقعیت‌ها با مانع واقعی و نامعلومی مانند تبعیض مواجه‌اند. این واژه بیشتر برای زنان شاغلی استفاده می‌شود که از دستیابی به بالاترین موقعیت‌ها در یک سازمان منع شده‌اند این موضوع همچنین در خصوص اتباع خارجی که ممکن است از بهترین موقعیت‌های شرکتی در کشوری دیگر منع شوند نیز صدق می‌کند (شفی و همکاران، ۱۴۰۱: ۱۳۴).

مبانی نظری سقف شیشه ای

کلیمان (۲۰۰۳) به نقل از شفی و همکاران (۱۴۰۱) اثبات کرد که به‌عنوان عواملی که سقف شیشه‌ای را برای زنان ایجاد می‌کنند سه دلیل ارائه داده است. این عوامل عبارت‌اند از:

۱-دیدگاه‌های کلیشه‌ای مدیران مرد به زن مانند زنان فاقد تعهد سازمانی هستند، بیشتر به خواسته‌های خانواده و والدین توجه دارند و زنان ویژگی‌های لازم برای موفقیت مدیریتی مانند پرخاشگری را ندارند.

۲. رقابت‌پذیری فرصت نداشتن زن برای پیوند با سایر مدیران به‌طور مثال زنان اغلب از فرصت پیوستن به همتایان مرد خود در زمین‌های گلف یا بازی‌های دیگر محروم می‌شوند و به جای انتخاب نامزدها بر اساس ویژگی‌هایی که برای موقعیت ترفیع مشخص شده است انتخاب‌ها ذهنی و اغلب مغرضانه ،است.

برای مثال اغلب اوقات، مدیران مرد مردان دیگری را شبیه به خود انتخاب می‌کنند. برای سقف شیشه‌ای سه دلیل ارائه می‌دهند؛ دسترسی نداشتن به برنامه‌های آموزشی برای زنان نبود تجربه‌های شغلی مناسب برای مدیران زن مدیران مرد وظایف بیشتری را دریافت می‌کنند که شامل سطوح بالای مسئولیت‌ها می‌شود و نبود روابط توسعه‌ای مانند راهنمایی به مدیران زن سه دلیلی که برای وجود سقف شیشه‌ای مطرح کرده‌اند، عبارت‌اند از اینکه ۱. برخی از مدیران مرد هنوز تمایلی به ارتقای مدیران زن ندارند ۲. بسیاری از زنان با استعداد تصمیم می‌گیرند شغل خود را در سازمان‌های بزرگ‌تر ترک کرده و مشاغل خود را راه‌اندازی کنند؛

ادامه

۳. بعضی از زنان تصمیم می‌گیرند که پیشرفت شغلی خود را برای بچه‌دار شدن به عمد کند. به دو دلیل برای سقف شیشه‌ای می‌توان اشاره کرد. گروه کوچکی از زنان به مشاغل مدیریت عالی، به‌جای ارائه نمایندگی کامل برای (زنان و کلیشه‌های نقش جنسیتی تمایل به ارتباط دادن زنان با مشاغل اغلب غیرمدیریتی). سقف شیشه‌ای می‌تواند از طریق پیاده‌سازی استراتژی‌های مهم جنسیتی، مانند قبول شفافیت و حساسیت جنسیتی در فرایندهای استخدام خط‌مشی‌های نهادینه شده برحسب سیاست‌های شغلی برابر، آگاهی ذی‌نفعان از مباحث مربوط به برابری جنسیتی برگزاری جلسه‌ها و برنامه‌های آموزشی یا برنامه‌های کاری مثبت و اجباری، روند نزولی پیدا کند.

ادامه

مهرآرا و همکاران (۱۳۹۷) اثبات کردند که عوامل سازمانی برخی مواقع سقف شیشه‌ای حاصل تصمیم‌های درست و غلط مدیران ارشد سازمان برای مشارکت دادن زنان در مشاغل مدیریتی سازمان است. این در حالی است که الان روسای سازمان‌ها برای اینکه نشان دهند از نیروی زنان کنند و آن‌ها برای پیشرفت‌های شغلی از فرصت‌های برابری برخوردارند از یک یا دو مدیر در سطوح بالای سازمان در پست‌های کم‌اهمیت مدیریتی استفاده کنند.

مثل حضور یک زن در کابینه دولت نهم جمهوری اسلامی ایران در زمینه تبعیض علیه زنان در کسب مناصب رهبری در سازمان‌های کاری شواهد فراوانی وجود دارد علاوه بر آن زمانی که زنان به منصب مدیریت می‌رسند ممکن است با تبعیض‌های مداوم در زمینه نحوه برخورد با خود در توزیع پاداش‌ها و تشویق‌ها روبه‌رو شوند. عوامل فرهنگی فرهنگ در حقیقت مجموعه عناصر اساسی نگرش بینش، عمل و اعتقاد جامعه است و در باور داشت‌های فرهنگی هر آنچه که به‌گونه‌ای در جامعه به‌عنوان هنجارها یا ناهنجارها وجود دارد جز عناصر فرهنگی است.

از طرفی، یکی دیگر از مسائل پیش روی زنان در سازمان‌ها کلیشه‌ها و نگرش‌های موردقبول اعضای سازمان است. این کلیشه‌ها روسا و هیئت‌مدیره سازمان را از تصمیم‌گیری درست بازمی‌دارد و باعث می‌شود فرصت‌های برابر در سازمان برای آن‌ها فراهم نباشد. نگرش‌های فرهنگی که می‌تواند شامل طرز تلقی‌ها، باورها، نگرش‌های قالبی و تعصبات منفی نسبت به زنان باشد. یکی از مهم‌ترین موانع فراروی زنان برای کسب پست‌های مدیریتی است. موانع فرهنگی و تصورات قالبی از باورها اعتقادات ارزش‌های رایج نشأت می‌گیرد. و میزان مشارکت زنان را تعیین می‌کند.

مفهوم سقف شیشه ای

ازاین‌رو مدیران مرد نسبت به توانایی‌های مدیریتی زنان نگرش مثبتی ندارند و فرهنگ‌سازمانی باعث عدم حضور زنان در پست‌های مدیریتی دولتی می‌شود. عوامل خانوادگی یکی از مهم‌ترین دلایلی که بسیاری از پژوهشگران برای مشارکت پائین تر زنان در امور اجتماعی. از جمله در فرایند توسعه پایدار ذکر می‌کنند. این است که در اصل دختربچه‌ها از همان کودکی در خانواده‌ها و نیز در مدارس به‌گونه‌ای پرورش می‌یابند. که خود را دور از نقش‌های اجتماعی و سیاسی تصور می‌کنند. به سخن دیگر از کودکی به پسران آموخته می‌شود که آنان باید نقش‌های فعال اجتماعی و نیز سیاسی داشته باشند.

و این نقش‌ها برای آنان حالت ممنوع ندارد. درحالی‌که به دختران آموزش داده شود. که در نهایت فقط باید به امر خانه‌داری و پرورش کودکان بپردازند. و امور مهمی همچون فعالیت‌های سیاسی و اجتماعی را به مردان واگذار کنند. کمبود مدل و الگوی زنان مدیر و موفق الگوهای موفقی از مدیران زن در جامعه به زنان اعتمادبه‌نفس بیشتری می‌دهد. و رفتار صحیح در محیط کاری با شبیه‌سازی از مدیران زن سطح کارایی آن‌ها را افزایش می‌دهد.

مفهوم سقف شیشه ای

ولی زنان غالباً گروه مرجعی که بتوانند برای الگوهای شغلی خود از آن ایده بگیرند را نمی‌شناسند زیرا تعداد مدیران زن کم است. فقدان شبکه‌های حمایتی وقتی زنان در پست مدیریتی قرار می‌گیرند. مسئولیت اجرای وظایف سنگین مدیریت، تحمل استرس ناشی از ابهام و هم‌چنین تعهدات خانوادگی انرژی زیادی را از آنان می‌طلبد. که به‌تنهایی از عهده آن‌ها برنیامده و نیاز به کمک و حمایت دارند. یکی از مصاحبه‌شوندگان زن این‌گونه اذعان می‌کند.

رئیس برای شرکت در جلسات مأموریت‌ها و تحویل گزارش‌های من خیلی سخت‌گیر است. و اصلاً ملاحظه بچه کوچک مرا نمی‌کند در مطالعات قبلی هم بر این نکته تأکید شده است. که زنان مسئولیت اصلی امور خانه و نگهداری از فرزندان را دارند. به همین خاطر برای اینکه بتواند مسئولیت‌های سنگین و حساس مدیریتی خود را انجام دهند. تحت‌فشار زیادی قرار می‌گیرند. که این استرس زیادی را هم به همراه دارد.

کارفرمایان هم این موضوع را به‌عنوان نکته‌ای منفی برای زنان در نظر می‌گیرند. از طرف دیگر، هنگامی که زنان در موقعیتی قرار می‌گیرند که باید چند انتظار را برآورده سازند می‌توانند. به دلیل تعارض نقش یکی از تعهدات خود را ترجیح دهند. اینجاست که زنان به حمایت‌های خانواده و همسر به‌طور ویژه نیاز دارند. سازمان هم خود با ایجاد تسهیلات مهدکودک ساعات کاری شناور و دورکاری. و ملاحظات بیشتر زنان برای مأموریت‌ها و سفرهای کاری می‌تواند به این امر کمک کند.

مفهوم سقف شیشه ای

فرح‌بخش و همکاران (۱۳۹۵) در مطالعه خود اثبات کردند. که سقف شیشه‌ای برای نخستین بار در سال ۱۹۸۶ از سوی مجله وال‌استریت. به‌منظور تشریح موانع نامرئی که زنان را از حرکت به سمت مشاغل و پست‌های بالاتر بازمی‌دارند به کار برده شد. یعنی جایی که زنان می‌توانند بالاتر از جایگاه خود را ببینند.، اما امکان دسترسی به آن را ندارند. یکی از نشانه‌های مهم سقف شیشه‌ای، نابرابری جنسیتی در پاداش‌هاست. یکی دیگر از نشانه‌ها هنگامی است که فرهنگ سازمان مانع پیشرفت زنان می‌شود.

از این منظر، موقعیت نابرابر زنان در بازار کار، ناشی از یک عامل نیست.، بلکه از همگرایی و تعامل پیچیده در میان عوامل متعدد سیاسی.، اقتصادی، قانونی باورهای اجتماعی، عملیات و اقدامات افراد و سازمان‌ها به وجود می‌آید. این چالش‌ها درواقع موانع ارتقای شغلی زنان به پست‌های مدیریتی تلقی می‌شود. که شامل سه دسته کلی موانع فردی، موانع سازمانی و موانع فرهنگی اجتماعی‌اند. مروری بر نسبت زنان در کل نیروی کار جهان در سال ۱۹۹۰ نشان می‌دهد. که این نسبت در جهان ۳۰ درصد و در ایران ۶ درصد است.

مفهوم سقف شیشه ای

این‌چنین وضعیتی نشان‌دهنده وجود پدیده‌ای به نام سقف شیشه‌ای است. مطالعات انجام شده نشان می‌دهد. سقف شیشه‌ای بسیاری از زنان را از بالا رفتن به سوی پست‌های مدیریت و رهبری بازمی‌دارد. سقف شیشه‌ای نگرش‌ها و تعصب‌های منفی است که مانع می‌شود. تا زنان و گروه‌های اقلیت، ورای یک سطح خاص در سلسله‌مراتب سازمانی پیش روند. به همین دلیل احراز پست‌های مدیریتی برای زنان بسیار پیچیده و متغیرهای زیادی را در برمی‌گیرد.

مفهوم سقف شیشه ای

شناسایی و تشخیص متغیرهای درونی و بیرونی. که بر افزایش یا کاهش سطح ایده‌های خلاقانه زنان و دستیابی آن‌ها به پست‌های مدیریتی اثرگذار است. بسیار مهم و حیاتی است یکی از این متغیرهای درونی خودپنداره آنان است. براساس نظریه‌پردازی‌های جدید خود پنداره طرح‌واره‌ای چندبعدی است. که در آن همه اطلاعات مرتبط به خود جای گرفته است و سطوح مختلفی دارد.

منابع

منابع در فایل اصلی قابل خریداری